Kultuerbehâld ferlammet de keunst
Sietse de Vries, Leeuwarder Courant, 10 maart 2017
Boadskipbriefkes skriuwe en de aginda byhâlde die se altyd al yn it Frysk, mar it hat oant foar in pear jier duorre ear’t se yn har memmetaal begûn te publisearjen. Friduwih Riemersma skreau de esseebondel Kultuerferlies. En se is de frou efter útjouwerij Grotesk.
Alhoewol’t se al jierren yn Amsterdam wennet, is it Frysk noait lang by har wei west. Oeral yn de stêd komt se Friezen tsjin, soms ûnder de raarste omstannichheden. Sa waard, om mar in foarbyld te neamen, har help oait ynroppen doe’t se op de pjutteseal by har yn ’e buert net wisten hoe’t se mei lytse Samir oanmoasten. It jonkje fan in Marokkaanske heit en in Fryske mem prate Arabysk en Frysk, mar gjin Nederlânsk. Friduwih brocht útkomst.
En dan wie der dy kear dat se nei it Westerpark tein wie om it skeelerjen. Sûnder neitinnken tearde se de hannen op ’e rêch. Daliks wie der in frou dy't har fan de kant tarôp: „Fryslân boppe.” It wie it begjin fan in jierrenlange freonskip.
Friduwih Riemersma is de dochter fan skriuwer Trinus Riemersma. Op har achtste, nei de skieding fan har âlden, ferhuze se nei Alkmaar. Se hat noait wer yn Fryslân wenne. It betsjutte net it ôfskied fan de taal: it Frysk bleau de fiertaal by har mem en har styfheit.
Leafst hie se har eigen bern ek yn it Frysk grutbrocht, mar dêr wie har man it net mei iens. Sterker, hy ferbea har om Frysk mei de bern te praten. „It fielde hiel ûnnatuerik om net ‘skatsje’ of ‘leave’ tsjin de bern sizze te kinnen. Sa no en dan Suze Nane Poppe sjonge, mear ha’k de bern net meijaan kinnen. Skande efterôf, want it houlik hat noch gjin fiif jier duorre.”
It spyt ek dochter Hannah dat se it Frysk net leard hat. „Een taal extra spreken is mooi meegenomen. Mijn opa schreef Fries, mijn moeder schrijft Fries. Ik kan het wel lezen, maar het gaat heel langzaam. Dat vind ik jammer.”
Gedrachsproblemen
Friduwih Riemersma is fan hûs út byldzjend keunstner. Se folge de Rietveld Academie yn Amsterdam, dêrnei wie se in oantal jierren byldhouwer. Doe’t se nei de skieding allinne foar it grutbringen fan twa bern kaam te stean, hat se earst pegagogyk en letter psychology studearre. Se waard groepsliedster yn in ynstelling foar minsken mei swiere gedrachproblemen. Dat hat se oant 2012 dien. Doe rekke se as gefolch fan besunigingen har wurk kwyt .
Opnij wat yn ’e soarch fine foel net ta, dat se besleat werom te kearen nei de keunst. Mar dan net as byldhouwer, mar as skriuwer. Ta har ferrassing hiene se dêr by it UWV gjin problemen mei. Wichtich ek wie de stipe fan har mem, dy’t har fol entûsjasme oanmoedige.
Dat kaam neffens Friduwih mei om't se sels noait trochset hie yn de skriuwerij. „Se wie, doe’t se jonger wie, net assertyf genôch. Yn it begjin fan har relaasje mei us heit skreau se wol resinsjes fan Fryske boeken. Us heit seach dy stikjes nei en dan waarden se ûnder syn namme publisearre. Hy hie it smoardrok, as frou diene jo dat foar him, jo stiene der net by stil dat it oars koe, sa gie dat doe. It hat oant 2010 duorre ear’t ús mem in resinsje ûnder har eigen namme publisearre. Dat wie yn Ensafh, oer In Jikse-libben fan Janneke Spoelstra.”
It wie ek har mem dy’t der by Friduwih op oantrune om ris wat nei Ensafh op te stjoeren. Se die it en se waard fuortendaliks fêste kolumnist. It wiene har earste stappen yn de Fryske literatuer.
In folgjende stap wie de oprjochting fan útjouwerij Grotesk. It is nuver genôch oan sjongeres Grace Jones te tankjen dat de útjouwerij der kommen is.
Har dochter Hannah studearret boekwetenschap oan de Universiteit van Amsterdam en wurket dêrneist foar útjouwers. Oant foar koart die se dat foar útjouwerij Xander. It bedriuw soe de autobiografy fan Grace Jones útjaan en hie betocht dat it wol aardich wêze soe om de sjongeres nei de Bijenkorf yn Amsterdam te nûgjen om it boek te sinjearjen.
Hannah: „Ze moest uit Parijs komen. Maar ik had kort daarvoor in een blad gelezen dat ze overal en altijd te laat kwam, want dat hoorde bij haar imago. Ik was bang dat het wel eens uren kon gaan duren en daarom had ik wat mensen in De Bijenkorf bij elkaar gezet in de hoop dat ze zich samen een beetje zouden vermaken.”
Har mem hie se oan in meiwurkster fan printerij Wöhrmann keppele. De beide froulju koene it skoan pratende hâlde. Friduwih: „Saskia, sa hiet se, hie teksten skreaun foar it ANP en se hie sels útjouwer west ear’t se nei Wöhrmann oerstapt wie. Doe't ik har fertelde dat ik skreau en ek graach boeken útjaan woe, sei se: ‘Kom bij mij.’”
Eksperimintele boeken
Grotesk rjochtet him op skriuwers en lêzers bûten de mainstream. Dat kinne eksperimintele proazaboeken of poëzijbondels wêze, mar ek essees of oare sjenres dy’t kommersjeel net oantreklik binne foar de trochsneed útjouwer. Kwaliteit, ek yn de foarmjouwing fan de boeken stiet foarop, en dêrom is slow publishing ien fan wichtichste útgongpunten.
Grotesk rjochtet him op skriuwers en lêzers bûten de mainstream. Dat kinne eksperimintele proazaboeken of poëzijbondels wêze, mar ek essees of oare sjenres dy’t kommersjeel net oantreklik binne foar de trochsneed útjouwer. Kwaliteit, ek yn de foarmjouwing fan de boeken stiet foarop, en dêrom is slow publishing ien fan wichtichste útgongpunten.
It doel wie om mar ien boek jiers út te jaan, mar Friduwih is bang dat dat net slagget. It fûns telt no al trije boeken – de ferhalebonde Ho Wu en Misty Mac fan Aggie van der Meer, de bondel Dan krije ek de fûgels dien fan Marten Hepkes Bakker (besoarge troch Abe de Vries) en Kultuerferlies fan de útjouster sels – en der binne te folle ideeën om it by dat iene boek jiers te litten.
„Ik frege my ôf hoe’t skriuwers yn de Fryske literatuer steane, wêrom se dogge wat se dogge. Ik woe witte hoe’t it mei it ferdwinen fan de Sutelaksje, it FLMD en Frysk en Frij siet. Ik prate der wolris oer mei leden fan it Skriuwersboun, mar dêr kaam net safolle út. Doe ha’k it sels útsocht.”
Download ynterview